Balanceren tussen veiligheid en privacy

De antiwitwaswet hield de gemoederen de afgelopen week weer bezig. Een aanpassing van de Wwft moet het delen van ongebruikelijk betalingsverkeer mogelijk maken, zodat banken verdachte transacties efficiënter kunnen opsporen. Van begin af aan klonk er kritiek op de antiwitwaswet. Zo zou de privacy ernstig gevaar lopen. Ook na diverse wetsaanpassingen is onder meer de Autoriteit Persoonsgegevens niet milder in haar oordeel. “Je maakt mensen permanent verdacht.”

Financiële instellingen moeten steeds meer inspanningen verrichten om witwaspraktijken te bestrijden. De afgelopen jaren namen banken talloze compliance medewerkers, fraude-analisten en CDD-professionals in dienst om verdachte transacties in kaart te brengen. Het leverde weliswaar een verdrievoudiging van het aantal meldingen bij de Financial Intelligence Unit (FIU) op, maar het voorkwam niet dat banken alsnog honderden miljoenen euro’s moesten betalen omdat ze witwaspraktijken niet adequaat aanpakten. Criminelen kunnen van de ene bank naar de andere overstappen, maar dat wordt een stuk lastiger als banken verdachte betalingen kunnen uitwisselen in een centrale database, zo luidt de redenatie van het bankwezen. Rabobank, ABN Amro, ING, de Volksbank en Triodos hebben voor dat doel alvast Transactie Monitoring Nederland (TMNL) opgericht.

Aantasting privacy

Zo’n verzamelpunt voor betalingen -dat zijn er 10 miljard voor 35 miljoen klanten van de genoemde banken- vergt een ingrijpende aanpassing van de Wwft. En daar wringt de schoen. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en de Raad van State wijzen al sinds de introductie in 2019 van de Wet plan van aanpak witwassen, zoals de antiwitwaswet officieel heet, op dreigende aantasting van de privacy en zelfs op discriminatie en uitsluiting. ‘Het wetsvoorstel voorziet niet in passende maatregelen ter bescherming van de rechten en vrijheden van burgers en bedrijven maar laat het regelen daarvan over aan de banken’, stelt de Afdeling Advisering van de Raad van State. De Afdeling adviseert dan ook om van gezamenlijke transactiemonitoring af te zien.

Bancair sleepnet

De Autoriteit Persoonsgegevens spreekt van een bancair sleepnet, waarin ook onschuldige burgers en bedrijven makkelijk verstrikt kunnen raken. "We hebben eerder gezien dat algoritmes mensen kunnen stigmatiseren en in hokjes duwen. De vraag is of banken zich straks vooral gaan laten leiden door wat een computer ze vertelt”, gaf AP-bestuurder Katja Mur in oktober vorig jaar aan. De antiwitwaswet werd op basis van alle kritische geluiden meermaals herschreven. Zo zijn er tweejaarlijkse audits en de wet wordt na vier jaar geëvalueerd. De monitoringgrens is opgetrokken naar transacties vanaf 100 euro.

Bezwaren blijven

De AP laat haar bezwaren echter niet varen. Tijdens een rondetafelgesprek met Kamerleden in een zaaltje van de Tweede Kamer afgelopen donderdag, zei AP-voorzitter Aleid Wolfsen nogmaals dat er een ongekende massasurveillance dreigt. “Je maakt mensen permanent verdacht.” De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) wierp tegen dat banken nu al transacties monitoren, zelfs van een eurocent. De data worden alleen nog niet gedeeld. Minister van Financiën Sigrid Kaag verdedigde het wetsvoorstel een aantal dagen eerder met dezelfde munitie. Het verzamelen van verdachte transacties boven 100 euro is volgens haar nodig, omdat criminelen geraffineerde constructies met kleine transacties bij verschillende banken hebben ingericht. De huidige limiet van 100 euro staat naar haar inzicht niet in steen gebeiteld, maar ze wees bij RTL Nieuws (vanaf 5:50) wel op een studie die aantoont dat 100 euro een goed uitgangspunt is om fraude op te sporen.

Nieuwe aanpassing

Toch ligt een nieuwe aanpassing van de antiwitwaswet in de lijn der verwachting. Minister Kaag benadrukte eveneens in het interview met RTL, dat ze niet doof is voor kritiek. Kamerleden struikelen inmiddels massaal over de drempel van 100 euro. Met name oppositiepartijen zijn uitermate kritisch. Zo vindt Tom van der Lee (GroenLinks) dat de balans nu doorslaat. "Het centraal bijhouden van zo'n beetje alle transacties van alle mensen gaat erg ver. Ik vind dat het kabinet dit niet duidelijk weet te rechtvaardigen." Het wachten is nu op de inbreng van het wetsvoorstel en een debat, later dit jaar.

Door: Martin Neyt